MSME व्यवसायांची यादी: छोटे उद्योग, मोठे स्वप्न!

सूक्ष्म, लघु आणि मध्यम उद्योग (MSME) हे भारताच्या अर्थव्यवस्थेचा कणा आहे. हे छोटे उद्योग जीडीपीमध्ये योगदान देतात, रोजगार निर्माण करतात आणि प्रादेशिक विकास साधतात. पण MSME च्या अंतर्गत येणाऱ्या व्यवसायांची यादी एवढी मोठी आहे की योग्य माहिती मिळवणे कधी कधी अवघड होऊ शकते. म्हणूनच, तुम्हाला या डायनॅमिक क्षेत्रामधील विविध उद्योगांची ओळख करून देण्यासाठी आम्ही ही संपूर्ण मार्गदर्शिका तयार केली आहे.

MSME म्हणजे काय?

MSME म्हणजे सूक्ष्म, लघु आणि मध्यम उद्योग. भारत सरकारच्या परिपत्रकानुसार, हे व्यवसाय त्यांच्या गुंतवणूक आणि उलाढालीच्या प्रमाणानुसार वर्गीकृत केले जातात. हे व्यवसाय दोन प्रमुख गटांमध्ये विभागले जातात – उत्पादन आणि सेवा क्षेत्र.

उत्पादन क्षेत्रातील MSME व्यवसाय:

उत्पादन क्षेत्रात येणारे MSME व्यवसाय कच्च्या मालाचे उत्पादन तयार करतात. या व्यवसायांचे एकूण उत्पादनात मोठे योगदान असते आणि हे उद्योग भारताच्या निर्यातीला बळ देतात. खालील व्यवसाय उत्पादन क्षेत्रात येतात:

1. कापड आणि वस्त्रे: हातमागापासून ते आधुनिक वस्त्र कारखान्यांपर्यंत, कापड उद्योग हा MSME क्षेत्रातील एक प्रमुख उद्योग आहे.
2. अन्न प्रक्रिया: फळे आणि भाज्यांचे टिकवून ठेवण्यापासून खाद्यपदार्थ तयार करण्यापर्यंत, अन्न प्रक्रिया उद्योग अन्न सुरक्षा आणि पोषण सुनिश्चित करतात.
3. चामड्याची उत्पादने: पिशव्या, वॉलेट, शूज इत्यादी चामड्याची उत्पादने MSME क्षेत्रात लोकप्रिय आहेत.
4. अभियांत्रिकी आणि फॅब्रिकेशन: लहान कार्यशाळांपासून ते मध्यम कारखान्यांपर्यंत, या उद्योगात धातू आणि प्लास्टिक उत्पादनांची निर्मिती होते.
5. फार्मास्युटिकल्स आणि रसायने: औषधे आणि रसायनांची निर्मिती करणारे MSME व्यवसाय आरोग्य सेवा क्षेत्रात महत्त्वाचे आहेत.

सेवा क्षेत्रातील MSME व्यवसाय:

सेवा क्षेत्रातील MSME व्यवसाय IT, पर्यटन, शिक्षण, आरोग्य सेवा इत्यादींच्या माध्यमातून समाजातील आवश्यक सेवा पुरवतात. काही प्रमुख सेवा व्यवसाय खालीलप्रमाणे आहेत:

1. माहिती तंत्रज्ञान (IT) आणि सॉफ्टवेअर: मोबाइल ॲप्स, IT सोल्यूशन्स, सॉफ्टवेअर विकास यामध्ये मोठ्या प्रमाणात MSME व्यवसाय कार्यरत आहेत.
2. पर्यटन आणि आदरातिथ्य: स्थानिक होमस्टे, ट्रॅव्हल एजन्सी, हॉटेल्स इत्यादींच्या माध्यमातून MSME व्यवसाय पर्यटन क्षेत्रात महत्त्वाची भूमिका बजावतात.
3. शिक्षण आणि आरोग्यसेवा: प्रीस्कूलपासून क्लिनिकपर्यंत, हे व्यवसाय समुदायाला शिक्षण आणि आरोग्य सेवा पुरवतात.
4. किरकोळ आणि घाऊक व्यापार: स्थानिक किराणा दुकानांपासून ऑनलाइन बुटीकपर्यंत, हे व्यवसाय दैनंदिन जीवनात सोयी आणि विविधता आणतात.
5. व्यावसायिक सेवा: अकाउंटिंग, कायदेशीर सल्लागार यांसारखे व्यवसाय MSME क्षेत्रात महत्त्वाचे आहेत.

इतर क्षेत्रांमध्ये येणारे MSME व्यवसाय:

MSME क्षेत्र केवळ उत्पादन आणि सेवा यांच्यापूरते मर्यादित नाही. कृषी, वाहतूक, बांधकाम आणि रिअल इस्टेट या क्षेत्रांमध्येही MSME व्यवसाय कार्यरत आहेत.

1. कृषी आणि संलग्न क्रियाकलाप: सेंद्रिय शेती, कुक्कुटपालन यांसारखे व्यवसाय MSME क्षेत्रात येतात.
2. वाहतूक आणि लॉजिस्टिक्स: स्थानिक वितरण सेवांपासून ते लहान ट्रकिंग कंपन्यांपर्यंत, वाहतूक क्षेत्रात MSME व्यवसाय कार्यरत आहेत.
3. बांधकाम आणि रिअल इस्टेट: स्थानिक मालमत्ता विकासकांपासून छोट्या बांधकाम कंपन्यांपर्यंत MSME व्यवसाय या क्षेत्रात महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

हे देखील वाचा: बिझनेस आयडिया नसताना व्यवसाय सुरू करण्याची कला (start business without business ideas)

MSME व्यवसायांची यादी:

संपूर्ण MSME व्यवसायांची यादी करणे कठीण आहे, कारण हे क्षेत्र सतत विकसित होत आहे. तरीही, काही प्रमुख MSME व्यवसायांची यादी खालीलप्रमाणे आहे:

1. लेदर उत्पादने:

लेदर म्हणजे चामड्यापासून तयार केलेली उत्पादने. उदाहरणार्थ, पर्स, वॉलेट्स, बेल्ट, शूज, आणि इतर फॅशन आयटम्स यांचा समावेश होतो. भारतात खासकरून तामिळनाडू आणि उत्तर प्रदेशमध्ये मोठ्या प्रमाणावर चामड्याचे उत्पादन होते, जे MSME उद्योगांचा भाग आहे. हे व्यवसाय लहान किंवा मध्यम आकाराच्या कारखान्यांमध्ये चालवले जातात.

2. वस्तूंचे मोल्डिंग:

वस्तूंचे मोल्डिंग म्हणजे प्लास्टिक, धातू किंवा इतर साहित्य वापरून वस्तूंच्या आकाराला किंवा ढाचेला तयार करणे. उदाहरणार्थ, बॉटल्स, प्लास्टिक खेळणी, ऑटोमोबाइलचे घटक यांसारख्या वस्तूंचे मोल्डिंग होते. छोटे व्यवसाय हे उत्पादन मोठ्या प्रमाणात करतात, ज्यामुळे MSME क्षेत्रात त्यांचा समावेश होतो.

3. नैसर्गिक सुगंध आणि चव यांच्याशी संबंधित उत्पादने:

या श्रेणीत सुगंधी तेल, परफ्यूम, अगरबत्ती, फ्लेवरिंग एजंट्स यांचा समावेश होतो. उदाहरणार्थ, सुगंधी तेल तयार करणारे उद्योग, जे सेंद्रिय उत्पादनांना प्राधान्य देतात, MSME श्रेणीमध्ये येतात. हे उद्योग लहान स्वरूपात चालतात, पण देशांतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठांमध्ये मोठ्या प्रमाणात उत्पादने निर्यात करतात.

4. सल्ला आणि व्यवस्थापन सेवा:

हे व्यवसाय व्यक्तींना किंवा कंपन्यांना तज्ज्ञ सल्ला आणि मार्गदर्शन देतात. उदाहरणार्थ, HR कन्सल्टन्सी फर्म्स, व्यवसाय विकास सल्लागार, डिजिटल मार्केटिंग सल्लागार यांचा समावेश होतो. हे व्यवसाय सूक्ष्म आणि लघु उद्योग म्हणून कार्य करतात, कारण ते लहान टीम किंवा स्वतंत्र व्यावसायिकांद्वारे चालवले जातात.

5. शैक्षणिक प्रशिक्षण संस्था:

MSME क्षेत्रात येणारे शिक्षण सेवा देणारे व्यवसाय. उदाहरणार्थ, भाषेचे कोचिंग सेंटर, व्यक्तिमत्त्व विकासाचे प्रशिक्षण केंद्र, IT कोर्सेस देणारे छोटे प्रशिक्षण संस्थान. हे व्यवसाय लहान प्रमाणात चालतात पण स्थानिक समुदायाला आवश्यक कौशल्ये शिकवतात.

6. ऊर्जा-बचत पंप उत्पादक:

ऊर्जा बचत करणारे पंप म्हणजे वीजेचे कमी प्रमाण वापरणारे पंप. उदाहरणार्थ, सौर पंप, इंधन किफायतशीर पंप यांसारख्या उत्पादने तयार करणारे छोटे उद्योग यामध्ये येतात. हे व्यवसाय लहान प्रमाणात चालले तरी ते शाश्वत ऊर्जेच्या प्रचारासाठी महत्त्वाचे ठरतात.

7. फोटोकॉपी एजन्सी/केंद्रे:

फोटोकॉपी केंद्रे ही कार्यालयीन किंवा शैक्षणिक दस्तावेजांच्या छपाई, स्कॅनिंग, आणि कॉपींगची सेवा पुरवतात. उदाहरणार्थ, शाळा आणि महाविद्यालयांच्या जवळ असणारी फोटोकॉपी दुकानं किंवा बिझनेस पार्कमधील कॉपी सेंटर हे या MSME क्षेत्रातील छोटे व्यवसाय आहेत.

8. क्रेच आणि ब्युटी सलून:

क्रेच म्हणजे लहान मुलांना दिवसाच्या वेळी सांभाळणारी सेवा. ब्युटी सलून म्हणजे सौंदर्य सेवा पुरवणारी केंद्रे. उदाहरणार्थ, महिलांसाठी किंवा पुरुषांसाठी विशेष ब्युटी सलून, हेअर स्टायलिंग, मेकअप आर्टिस्ट यांसारखे छोटे व्यवसाय MSME अंतर्गत येतात.

9. गॅरेज आणि ऑटो दुरुस्ती सेवा:

वाहनांची दुरुस्ती आणि देखभाल करणारे व्यवसाय गॅरेज किंवा ऑटो रिपेयर शॉप्समध्ये येतात. उदाहरणार्थ, छोट्या शहरांमध्ये असलेले कार सर्व्हिस सेंटर, टू-व्हीलर रिपेयर शॉप्स यांचा समावेश होतो. हे व्यवसाय लहान स्वरूपात चालतात पण मोठ्या प्रमाणावर ग्राहक सेवा देतात.

10. एक्स-रे मशीन उत्पादक:

आरोग्य सेवा क्षेत्रात आवश्यक असलेल्या एक्स-रे मशीन तयार करणारे छोटे उद्योग MSME मध्ये येतात. उदाहरणार्थ, छोट्या प्रमाणावर मेडिकल उपकरणे तयार करणारे उद्योग जे हॉस्पिटल्स, क्लिनिक्सला मशीन पुरवतात.

11. उपकरणे भाड्याने देणे आणि भाड्याने घेणे:

या क्षेत्रात विविध प्रकारची उपकरणे भाड्याने देणारे व्यवसाय येतात. उदाहरणार्थ, बांधकाम साधने, इव्हेंट्ससाठी साउंड सिस्टम, कॅमेरा इत्यादींचे भाड्याने देणे. हे व्यवसाय मोठ्या प्रमाणात भांडवलाची आवश्यकता न पडता लहान स्वरूपात चालवले जातात.

12. फोटोग्राफिक लॅब:

फोटोग्राफीसाठी आवश्यक असलेल्या फोटो डेवलपिंग आणि प्रिंटिंग सेवा पुरवणारे छोटे व्यवसाय. उदाहरणार्थ, लग्न, कार्यक्रम यांसाठी फोटो प्रिंटिंग करणार्‍या लॅब्स, पासपोर्ट फोटो सेवांचा समावेश होतो. हे व्यवसाय स्थानिक बाजारपेठेत ग्राहकांना सेवा देतात.

13. शेतीसाठी कृषी यंत्रांची देखभाल:

कृषी उपकरणे, ट्रॅक्टर, सिंचन यंत्रणा यांची देखभाल करणारे छोटे व्यवसाय MSME क्षेत्रात येतात. उदाहरणार्थ, ट्रॅक्टर दुरुस्ती केंद्र किंवा शेतकऱ्यांना सेवा पुरवणारे उपकरणे देखभाल केंद्र.

14. बॅक-ऑफिस ऑपरेशन्स:

बॅक-ऑफिस सेवा म्हणजे डेटा एंट्री, अकाउंटिंग, क्लर्कल कार्ये यासारख्या सेवा पुरवणारे उद्योग. उदाहरणार्थ, लहान बीपीओ, डेटा प्रोसेसिंग फर्म्स या MSME क्षेत्रात कार्यरत असतात.

15. स्थानिक आणि आंतरराष्ट्रीय कॉलिंग बूथ:

हे व्यवसाय ग्राहकांना लोकल आणि इंटरनॅशनल कॉलिंग सुविधा पुरवतात. उदाहरणार्थ, छोटे STD/ISD बूथ्स जे विशेषत: ग्रामीण भागात मोठ्या प्रमाणात कार्यरत आहेत.

16. कमी भांडवली किरकोळ व्यापार उपक्रम:

यामध्ये किरकोळ विक्रीचे छोटे व्यवसाय येतात. उदाहरणार्थ, लहान दुकानं, स्टॉल्स किंवा ऑनलाइन ई-कॉमर्स व्यासपीठांवर विक्री करणारे छोटे व्यापारी.

17. एकापेक्षा जास्त चॅनेलसह डिश केबल टीव्ही डिश अँटेना वापरणे:

किरकोळ डिश अँटेना सेवा देणारे छोटे व्यवसाय, ज्या ठिकाणी केबल किंवा डिश सेवा पुरवली जाते. उदाहरणार्थ, स्थानिक केबल टीव्ही ऑपरेटर्स जे विविध चॅनेल्स पुरवतात.

18. ड्राय क्लिनिंग आणि लॉन्ड्री:

ड्राय क्लिनिंग आणि लॉन्ड्री सेवा पुरवणारे छोटे व्यवसाय MSME क्षेत्रात येतात. उदाहरणार्थ, स्थानिक ड्राय क्लिनिंग शॉप्स, कपड्यांची धुणी करणारे व्यवसाय.

19. धातूची भांडी:

धातूपासून बनवलेल्या भांड्यांचे उत्पादन करणारे छोटे व्यवसाय. उदाहरणार्थ, कुकवेअर, स्टीलच्या भांडी आणि इतर गृहपयोगी वस्तू तयार करणारे व्यवसाय.

20. ऑटोमोबाईलसाठी इलेक्ट्रॉनिक घटक:

वाहनांसाठी आवश्यक असलेल्या इलेक्ट्रॉनिक भागांची निर्मिती करणारे छोटे उद्योग. उदाहरणार्थ, ऑटोमोबाइल्ससाठी सर्किट्स, बॅटरीज, लाइट्स तयार करणारे व्यवसाय MSME श्रेणीत येतात.

21. इलेक्ट्रॉनिक देखरेख आणि सुरक्षा:

इलेक्ट्रॉनिक सुरक्षा उपकरणे पुरवणारे आणि देखरेख करणारे छोटे व्यवसाय. उदाहरणार्थ, सीसीटीव्ही, सिक्युरिटी अलार्म सिस्टम्स पुरवणारे व्यवसाय.

22. अभियांत्रिकी यांत्रिकी:

हे व्यवसाय विविध प्रकारच्या यांत्रिकी साधनांची निर्मिती करतात. उदाहरणार्थ, छोटे अभियांत्रिकी वर्कशॉप्स जे मशीन पार्ट्स किंवा टूल्स तयार करतात.

23. व्हीसीआर, रेकॉर्डर, रेडिओ, ट्रान्सफॉर्मर, मोटर्स आणि घड्याळे:

विविध इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांची निर्मिती करणारे छोटे उद्योग. उदाहरणार्थ, रेडिओ किंवा इलेक्ट्रिकल मोटर्स तयार करणारे व्यवसाय.

24. वनस्पतींचे सूक्ष्म पोषक:

कृषी क्षेत्रात वापरल्या जाणाऱ्या सूक्ष्म पोषक तत्त्वांची निर्मिती करणारे व्यवसाय. उदाहरणार्थ, प्लांट फर्टिलायझर्स किंवा ऍग्री न्यूट्रिएंट्स तयार करणारे उद्योग.

25. आयुर्वेदिक वस्तू आणि फार्मास्युटिकल घटक:

आयुर्वेदिक औषधे, वनस्पती-आधारित उत्पादनं तयार करणारे छोटे उद्योग. उदाहरणार्थ, आयुर्वेदिक टॉनिक्स, हर्बल क्रीम्स तयार करणारे व्यवसाय.

26. खादी आणि होजियरीपासून बनवलेली उत्पादने:

खादी म्हणजे हाताने विणलेले कपडे आणि होजियरी उत्पादनं म्हणजे बारीक धाग्यापासून बनवलेले कपडे. उदाहरणार्थ, हाताने विणलेले कपडे तयार करणारे व्यवसाय MSME क्षेत्रात येतात.

27. हस्तकला व्यवसाय:

हस्तकला म्हणजे हाताने तयार केलेली कलाकुसर. उदाहरणार्थ, विविध प्रकारच्या हस्तकला वस्तू जसे की टेराकोटा, बास्केट बनवणे, चित्रपट यांसारखे व्यवसाय MSME श्रेणीत येतात.

MSME अंतर्गत न येणारे व्यवसाय:

काही व्यवसाय असे आहेत जे MSME अंतर्गत येत नाहीत. यामध्ये जुगार व्यवसाय, लाकूड कापणी, मत्स्यपालन, मोटारसायकल व्यापार इत्यादींचा समावेश होतो.

MSME व्यवसाय सुरू करण्याचे फायदे:

MSME व्यवसाय सुरू करणे म्हणजे उद्योजकीय स्वातंत्र्य प्राप्त करणे. पण त्याबरोबरच अनेक फायदे मिळतात:

1. क्रेडिट सुलभता: सरकार विविध कर्ज योजना आणि कमी व्याजदर देते.
2. कर लाभ: विविध कर सवलती उपलब्ध आहेत.
3. पायाभूत सुविधा: सरकारतर्फे अनुदानित तंत्रज्ञान पार्क, कौशल्य विकास कार्यक्रम उपलब्ध आहेत.
4. सरकारी खरेदी संधी: सरकारी निविदांमध्ये आरक्षण दिले जाते, ज्यामुळे मोठ्या करारांना संधी मिळते.

निष्कर्ष:

MSME क्षेत्र हे तुमच्या उद्योजकीय स्वप्नांना साकार करण्यासाठी उत्तम संधी आहे. योग्य मार्गदर्शन, उत्कटता, आणि सरकारच्या सहाय्याने तुम्ही एक यशस्वी उद्योग उभारू शकता.
एमएसएमई श्रेणीत येणारे आणि न येणाऱ्या सर्व व्यवसायांची यादी एमएसएमईच्या अधिकृत वेबसाइटवरून मिळू शकते जी आहे. https://udyamregistration.gov.in/Government-India/Ministry-MSME-registration.htm

FAQ (वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न):

1. MSME व्यवसाय कोणत्या क्षेत्रांतर्गत येतो?
उ. हे व्यवसाय दोन प्रमुख गटांत येतात – उत्पादन आणि सेवा.

2. MSME व्यवसायांना कोणते फायदे मिळतात?
उ. या व्यवसायांना क्रेडिट सुलभता, कर लाभ, पायाभूत सुविधा, आणि सरकारी खरेदी संधी मिळतात.

3. स्टार्टअपला एमएसएमई म्हणून वर्गीकृत करता येईल का?
होय एखादे स्टार्टअप एमएसएमईच्या सरकारी परिपत्रकात नमूद केलेल्या 41 श्रेणींपैकी कोणत्याही अंतर्गत येत असल्यास ते एमएसएमई म्हणून वर्गीकृत केले जाऊ शकते.

तुम्हाला हा लेख आवडला असेल तर आपल्या मित्रांसोबत जरूर शेअर करा आणि असेच माहितीपूर्ण लेख वाचण्यासाठी इथे क्लिक करा!